ES ‘SPATULA’ E ‘HUMERO’ SYNONYMOS?

Imagine ab Interlingua Today, 2000, p. 23

 

 

In un publication in le gruppo de Facebook Interlingua (IALA), Martin Lavallée demandava si il ha “differentia” inter spatula e humero o si illos es “simple synonymos”. Le question pare esser simple, ma illo es complexe e merita un analyse profunde e le consulta de diverse fontes.

(1) Que dice le obras fundational?

In le IED on lege:

humero (hú-) n 1. shoulder (as in “to carry on one’s shoulders”); 2. [Anat.] humerus (p. 180)

spatula (spá-) 1. [Anat.] shoulder; 2. spatula; 3. [Zool.] spoonbill (p. 361)

In le lista de parolas (Word List) del IG (Interlingua Grammar) on lege:

shoulder: humero, spatula (p. 99 del secunde edition)

Secundo le IED, humero ha dunque duo acceptiones in interlingua:

(a) region articular que uni le bracio al parte lateral del thorace e permitte que illo se move in diverse directiones (shoulder in anglese);

(b) osso del bracio que se articula, in su extremitate superior, con un osso – appellate scapula o omoplate – situate in le region articular anteriormente mentionate (humerus in anglese).

Anque secundo lED, spatula ha tres acceptiones, e le prime se refere al mesme region articular que corresponde al prime acception de humero (shoulder in anglese).

Il es curiose que le IED non marca con [Anat.] le prime acception de humero ma appone iste marca al prime acception de spatula, ben que ambe acceptiones se refere al mesme concepto, que securmente es anatomic. In plus, le IED adde un explication al prime acception de humero – (as in “to carry on one’s shoulders”) –, ma iste explication manca in le entrata spatula. Esque iste duo differentias es importante? Esque illos intende introducer alicun subtilitate o indica un tentativa de distinguer (“dissynonymisar”) le duo vocabulos in lor prime acception? Io non lo crede. Il me pare que il se tracta de un mer manco de coordination in le redaction de duo entratas correlationate. In ultra, le lista de parolas del IG presenta humero e spatula (per iste ordine...) como traductiones parallel (ergo, synonyme) de shoulder.

Del resto, se nota un simile manco de coordination redactional in le entratas humero e spatula de Interlingua – Dictionario Basic (red. Thomas Breinstrup e Italo Notarstefano, UMI, 2011), ubi se lege:

humero sb le parte del corpore sur le qual sede le collo. Exemplo: Ille porta un carga dur sur su duo humeros (p. 91)

spatula sb parte del corpore human que va ab ubi comencia le bracio usque al parte inferior del collo. Exemplo: Ille ha un dolor in le spatula dextere (p. 183)

Viste que il se tracta de synonymos, le duo definitiones supra – aliquanto rudimentari, mesmo in un dictionario “basic”... –  deberea obviemente esser un unic definition, como es le caso del entratas luce e lumine in le mesme obra. Il va sin dicer, in ultra, que le spatulas non es exclusive al “corpore human”: anque le animales quadrupede e multe altere vertebratos los ha.

Se on claude le oculos a iste divergentias probabilemente non intentional, on pote affirmar que, si, humero e spatula, in su prime acception, es “simple synonymos”. Il sembla que le question es solvite! Ma il ha nuances...

 

(2) Que dice le linguas fonte?

Nota preliminar: in iste studio io usa le expression “linguas fonte” in un senso plus late que le traditional. Io prefere appellar EN, FR, ES/PT, IT le “linguas de referentia” e includer le galleco, catalano, occitano e romaniano inter le “linguas fonte”. Ecce le modo como illos exprime le duo conceptos:

 

	region articular	osso del bracio superior
anglese	shoulder	humerus
francese	épaule	humérus
espaniol	hombro	húmero
portugese	ombro, espádua	úmero
italiano	spalla	omero
catalano	espatlla, muscle	húmer
galleco	ombreiro, ombro	úmero
occitano	espatla	umèrus
romaniano	umăr	humerus

 

Il ha tres constatationes que se impone quando on analysa le tabella supra:

(a) Necun de iste linguas usa le mesme parola pro denominar le region articular e le osso del bracio superior.

(b) Omne iste linguas denomina le osso del bracio superior con un parola derivate del vocabulo latin (h)umerus.

(c) Le terminos que le linguas romanic usa pro denominar le region articular proveni fundamentalmente de duos vocabulos latin:

ES hombro, PT/GL ombro e RO umăr deriva de L (h)umerus

FR épaule, IT spalla, CA espatlla e OC espatla deriva de spatula, que in latino tardive significava “scapula / omoplate”. Del mesme vocabulo latin proveni anque PT espádua (multo minus frequente que ombro, ben que su derivato espadaúdo – “large de spatulas” – non es infrequente) e ES espalda (“dorso”).

E como spatula ab le latino tardive cambiava su signification e originava le formas romanic supra? Isto es un historia multo interessante, que io tentara narrar in un proxime articulo in iste blog, intitulate “Proque nos dice ‘spatula’?”.

Pro comparation, vamos ora vider como se denomina iste duo conceptos anatomic in le duo linguas de controlo (germano e russo) e in un serie de linguas europee que es importante pro le communitate de usatores de interlingua: 

 

	region articular	osso del bracio superior
germano	Schulter	Oberarmknochen, Humerus
nederlandese	schouder	opperarmbeen, humerus
svedese	skuldra, axel	överarmsben
danese	skulder	overarmsknogle
norvegiano	skulder, aksel	overarmsbein
finlandese	hartia, olka, olkapää	olkaluu
hungaro	váll	felkarcsont
russo	плечо	плечевая кость
bulgaro	рамо	раменна кост
polonese	bark	kość ramienna
tcheco	rameno	kost pažní
slovaco	plece	ramenná kosť

 

(a) Necun de iste linguas usa le mesme parola pro denominar le region articular e le osso del bracio superior (un characteristica que es commun al gruppo anterior!);

(b) Omne iste linguas denomina le osso del bracio superior con un parola composite. Le signification litteral de tal parolas composite varia secundo le diverse linguas:

“osso del bracio superior” (DE, NL, SV, NO, PL, HU)

“osso del bracio” (CS)

“osso del spatula” (FI, BG, SK)

“osso del spatula / bracio superior” (RU)

Viste que le spatula es un region articular complexe ubi conflue diverse ossos – humero, scapula (o omoplate), clavicula e, indirectemente, sterno – “osso del spatula” es un denomination multo ambigue. Anque “osso del bracio” es ambigue, nam le bracio contine plure ossos. Solmente le denomination “osso del bracio superior”, usate in le linguas germanic, in polonese e in hungaro, es completemente inambigue.

Comocunque, il es clar que necun de iste linguas – le linguas fonte includite e, in senso stricte, anque illos de referentia e illos de controlo – supporta le uso de un homonymo pro denominar le duo conceptos (le region articular e le osso del bracio superior). Per consequente, un tal homonymia es un particularitate de interlingua. De ubi veni illo? Como se justifica illo?

Le responsa es simple: illo resulta del latino! In iste lingua (h)umerus esseva usate pro denominar le duo conceptos. Le bisemia de humero in interlingua es dunque un latinismo. Es illo justificabile? Proque le extractores de interlingua lo introduceva in le IED? E como se arrangiava le gente qui parlava latino – non solmente in le epocha classic, sed anque plus tardivemente – pro obviar al inconvenientes del bisemia de (h)umerus? Isto en un thema fascinante, que io tentara narrar in un proxime articulo in iste blog, intitulate “Proque ‘humero’ es bisemic in interlingua?”.

Del resto, anque in “le prime interlingua”, i. e. in Latino sine flexione, humero esseva bisemic, como on pote constatar per consultar le obra Interlingua, lingua internazionale con ortografia latina (G, B, Paravia & C., 1921) per Gaetano Canesi, con prefacio (in LSF) per G. Peano, in le qual se lege, in su vocabulario italiano-LSF:

omero, humero (p. 103)

spalla, humero, scapula (p. 143)

 

(3) Que dice le dictionarios posterior?

Viste que le lista de parolas (Word List) del IG (Interlingua Grammar) mentiona humero, spatula (per iste ordine!) como traductiones de shoulder – un ordine que, probabilemente, reflecte le preferentia del lexicographo o mesmo un sorta de recommendation – il esserea expectabile que le dictionarios posterior, pro traducer le concepto correspondente a shoulder in le respective linguas national, mentionava le duo terminos per le mesme ordine, ma generalmente lo que occurre non es isto. Le majoritate del dictionarios consultate – un consulta non exhaustive... – mentiona le duo vocabulos per le ordine inverse (spatula, humero), e anque le phraseologia usate privilegia le uso de spatula. Es isto significative? Io crede que si. Esque, con le passar del tempore, spatula deveni plus popular e plus frequente que humero pro denominar le region articular? Il es probabile. Ecce le resultato de mi consulta (nullemente exhaustive!):

A Concise English-Interlingua Dictionary, per Woodruff W. Bryne (New York, Storm Publishers, 1958): shoulder humero, spatula (p. 66) 

 
Vocabulario italiano-Interlingua, in Interlingua: latino moderne preste al uso in omne dominios del cultura e del activitates human, per Hugo Pellegrini (Pesaro, autor, 1968): spalla: spatula (p. 13) [nulle mention de ‘humero’ hic!]
 

Interlingua. Lingua internazionale. Principi di base, grammatica, vocabolario italiano-interlingua, sussidi per l’uso, per Paolo Castellina, con Hugo Pellegrini e Tazio Carlevaro (Borgonovo, Union Interlingua de Helvetia, 1991): spalla sf spatula, humero (p. 230)
 

Le Dictionario Encyclopedic de Interlingua (1999), per Toma Macovei, presenta duo acceptiones sub humero (vide hic): le prime concerne le osso del bracio superior e contine un definition aliquanto confuse, e le secunde reinvia le lector a spatula, ma sub spatula (vide hic), in le prime acception, illo reinvia le lector a humero! Ergo, nulle definition de humero/spatula como region articular se trova in iste importantissime obra. Ecce un caso flagrante de “definition circular”.
 

Woordenboek Nederlands–Interlingua, per Piet Cleij (Bilthoven, quinte edition, 2000): schouder ZN spatula, humero (p. 777) [tote le phraseologia con ‘spatula/humero’]

Concise English-Interlingua Dictionary, per F. P. Gopsill e B. C. Sexton (secunde edition, British Interlingua Society, 2000): shoulder n humero, spatula; v (carry) portar super le spatula; (push) pulsar con le spatulas (p. 293) 

Stora svensk-interlingua ordboken, per Pian Boalt (SSI, 2008): skuldra spatula, humero (p. 431) 

Słownik Polski-Interlingua (Dictionario Polonese-Interlingua), per Jerzego Gralaka. (Varsovia, 2008): Bark (zwykle barki) spatula (p. 37) [nulle mention de ‘humero’ hic!] 

Dictionnaire Français-Interlingua, per Piet Cleij (quinte edition, Bilthoven, 2010): épaule s. spatula, humero (p. 237) [tote le phraseologia con ‘spatula’] 

Svensk-interlingua ordbok, per Nordin-Pedersen e Stenström (SSI, 2013): skuldra anat spatula, humero (p. 307)

Vocabulario de anatomia in le Interlingua-English Dictionary, per Carlos Soreto (2013): humero, spatula  

  

(4) Que dice le litteratura?

Dictionarios es importante repositorios de parolas, ma illos quasi nunquam es sufficiente pro analysar detaliatemente le lexico e phraseologia de un lingua. Il es indispensabile consultar le obras litterari ubi le lingua vermente vive e pulsa. Interlingua non es exception. Pro facilitar tal studios, io compilava tres files pdf cercabile:

(a) Archivo de obras litterari, in grande parte basate super le bibliotheca electronic in interlingua de UMI. In iste momento mi archivo contine 120 obras (73 traducite, 47 original) per 45 autores/traductores, con un total de 4293 paginas, ma illo va crescer.

(b) Collection complete de Almanac de Interlingua (2009-2018, 100 numeros, 608 paginas).

(c) Collection complete de Internovas (1990-2025, 229 numeros, 1742 paginas).

In ultra, io usa le sito de Ruud Harmsen e le blog de Claudio Rinaldi (Uglossia), le quales fortunatemente ha un cassa de recerca (termino usate hic) o un barra de recerca (termino usate per Firefox hic). Como complemento, io utilisa anque le solite functiones de recerca de Google.

Ecce le resultatos de mi recercas (io marca per * le obras que non figura in mi archivo electronic):

(4.1) Io ha trovate solmente 1 occurrentia de humero pro denominar le osso del bracio superior, a saper, in le obra Interlingua pro infantes (2022), per Jarmo Hietala, ubi se lege:

Femore, tibia, fibula, humero, ulna, e radio es ossos longe. (p. 37)

In le mesme obra, naturalmente, le autor emplea spatula pro denominar le region articular que uni le bracio al torso:

Capite, collo, spatula, bracio, e mano es membros del corpore superior. (p. 36)

(4.2) Io ha trovate humero(s) con le secunde acception (“region region articular que uni le bracio al torso”) in le sequente obras (hic ordinate chronologicamente):

(1972) Ingvar Stenström: *Interlingua – instrumento moderne de communication international [1 occurrentia]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Genesis [4]

(1987) S. W. Buckhalter (trad.): *Job [1]

(1984) S. W. Buckhalter (trad.): *Josue [1]

(1994) F. P. Gopsill: *Interlingua Today. A Course for Beginners [1]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Judices [2]

(2005) Péter Kovács (trad.): Mi septe inamoratas, per Ervin Lázár [2]

(2008) Selahattin Kayalar (trad.): Gladiator [9]

(2009) Hermenegildo de la Campa (trad.): Le Sancte Evangelios in Interlingua [2]

(2012) Cláudio Rinaldi: Minihistoria del linguas philosophic - de Aristotele al Toki Pona [1]

(2020) Carlos Soreto: *Anthologia litterari - contos, poesia, phrasario [1] 

(2022) Jarmo Hietala (trad.): Robinson Crusoe scribite de novo pro infantes, per James Baldwin [8]

(2024) Daniel Arseneault (trad.): Le torno del mundo in octanta dies, per Juls Verne [1]

(2024) Daniel Arseneault (trad.): Le tres muschetteros, per Alexandre Dumas, volumine 1 [15]

(2024) Daniel Arseneault (trad.): Le tres muschetteros, per Alexandre Dumas, volumine 2 [8]

(2024) Ruud Harmsen (trad.): *Le banchero anarchista, per Fernando Pessoa [2]

(2025) Rodrigo Guerra (trad.): Le ferma del animales, per George Orwell [1]

A illos on pote adder le famose summarios in revistas scientific, in le quales le parola appare tamben:

(1957) *Circulation (Tomo 16, p. 18): “Cortisona, bloco sympathic, e sympathectomia ha omnes essite reportate como mesuras de valor in le tractamento de syndrome humero-manual post infarcimento myocardial e altere factores causal.” [1]

(1963) *Radiology (Tomo 81 , p. 583) [1]

Supponente que le duo summarios ha essite traducite per le mesme persona, ecce le datos resumite concernente humero:

62 occurrentias

18 obras/publicationes

13  autores/traductores

(4.3) Io ha trovate spatula(s) con iste mesme acception (“region region articular que uni le bracio al torso”) in le sequente obras (anque chronologicamente):

(1967) Eric Ahlström (trad.): Scriptores scandinave 1 (Harald Herdal) [3]

(1967) Eric Ahlström (trad.): Scriptores scandinave 2, (Bo Bergman, Hasse Zetterström, H.C. Andersen) [1]

(1980) Tazio Carlevaro (trad.): Le familia del antiquario, per Carlo Goldoni [2]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Deuteronomio [2]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Exodo [1]

(1987) S. W. Buckhalter (trad.): *Job [2]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Levitico [2]

(1993) S. W. Buckhalter (trad.): *Numeros [2]

(2004?) Jose Soares Da Silva (trad.): *Libro de Mormon, per Joseph Smith, Jr. (760 paginas in interlingua!) [17]

(2005) Loeiz Le Gloanec (trad.): Le aventura de Walter Schnaffs, per Guy de Maupassant [1]

(2006) Anders Blixt (trad.): Le horror altissime, per Arthur Conan Doyle [1]

(2006) Onofrio Notarstefano (trad.): 11 contos, per Anton Tchekhov [1]

(2008) Onofrio Notarstefano (trad.): Le purga de Bébé, per Georges Feydeau [11]

(2008) Peter Liebig (trad.): Le aventuras del baron Münchhausen, per Rudolf Erich Raspe [1]

(2010) Onofrio Notarstefano (trad.): Le Maestro e Margarita, per Mikhail Bulgakov [2]

(2011) Erik Enfors (trad.): Un reliquia del era pliocen, per Jack  London [1]

(2012) Onofrio Notarstefano (trad.): Duo fabulas, per Mikhail Kuzmin [1]

(2012) Patricio Negrete (trad.): Le Barril de Amontillado, per Edgar Allan Poe [2]

(2012) Patricio Negrete (trad.): Un Cavallero in le Celo, per Ambrose Bierce [1]

(2012) Sven Frank, *Contos in Interlingua [1]

(2018) René Hartmann (trad.): Grande scriptores german – Un collection de classicos in Interlingua [3]

(2020) trad. Ruud Harmsen: *Le convitato de Dracula, per Bram Stoker [2]

(2020) Vicente Costalago: Le dece-duo travalios de Heracles [2]

(2021) Gonçalo Neves: Retorno a Lisbona [1]

(2022) Jarmo Hietala (trad.): Robinson Crusoe scribite de novo pro infantes, per James Baldwin [2]

(2022) Jarmo Hietala: Interlingua pro infantes [1]

(2022) Ruud Harmsen (trad.): *Le judicio, per Franz Kafka [1]

 

(2024) Daniel Arseneault (trad.): Le torno del mundo in octanta dies, per Jules Verne [13]

(2025) Rodrigo Guerra (trad.): Le ferma del animales, per George Orwell [3]

(sin data) (trad?): *Epistola a Tito [1]

(sin data) (trad?): *Epistola al hebreos [1]

(sin data) Bruno Zani (trad.): *Inferno, per Dante Alighieri [1]

(sin data) Lorenzo García de la Barrera Mora (trad.): *Le ingeniose hidalgo don Quixote de La Mancha (traduction partial), per Miguel Cervantes [2]

A illos on pote adder le famose summarios in revistas scientific, in le quales le parola appare tamben:

(1957) *Radiology (Tomo 69, p. 822):“Dislocation posterior del spatula” (titulo del summario) [1]

(1958) *Pediatrics (Tomo 22, p. 143): “[...] dolores abdominal e vomito, sequite plus tarde per dolores in spatula e bracio sinistre [...]”. [1]

(1959) *Science News-letter (Tomo 75, p. 196): “[...] un specimen de elephante african que ha un altor (al spatula) de quatro metros e un centimetro e medie.” [1]

Supponente que le tres summarios ha essite traducite per le mesme persona, e que isto es le caso anque del duo epistolas biblic listate, ecce le datos resumite concernente spatula:

92 occurrentias

36 obras/publicationes

22  autores/traductores

 

(5) Conclusiones

(5.1) Le vocabulos anatomic humero e spatula ha un acception commun. In iste acception, illos denomina le region articular que uni le bracio al torso in le caso del homine, e le region analoge in le caso de multe altere animales.

(5.2) In iste acception illos es perfectemente synonyme.

(5.3) In iste acception, humero es fundate super (h)umerus in latino classic – vocabulo del qual proveni le terminos correspondente in espaniol, portugese, e romaniano – e spatula es fundate super spatula in latino vulgar – vocabulo del qual proveni le terminos correspondente in francese, italiano, catalano, e altere linguas romanic.

(5.4) Iste synonymia es confirmate per le principal dictionarios de interlingua – desde le dictionario fundational, le IED – e per le uso del duo vocabulos in multe obras e publicationes original e traducite desde le primordio del uso active del lingua – le summarios in revistas scientific – usque nunc, sin interruptiones.

(5.5) Secundo iste recerca, il pare que spatula es plus frequente que humero: plus de occurrentias, plus de obras/publicationes, plus de autores/traductores. Comocunque le uso de humero sembla esser firme e persistente.

(5.6) Le selection de iste vocabulos pare depender unicamente de preferentias e gustos personal, e alicun autores – Arseneault, Buckhalter, Guerra, Harmsen, Hietala – ha usate le un o le altere in differente obras, o etiam in le mesme obra.

 

(6) Recercas ulterior

Ultra le duo articulos in spe que io annunciava supra (re le historia de spatula in latino e le bisemia de humero), io crede que il valerea le pena tambem explorar – a causa de ille bisemia – le uso historic del adjectivo humeral, e isto essera – io spera – le thema de un tertie articulo additional in iste serie.

 

(7) Digression final

In le vocabulario anatomic de interlingua il ha un caso analoge de bisemia: le vocabulo cubito, in veritate, denomina tanto le region articular que uni le bracio superior al antebracio (elbow in anglese) como un del duo ossos del antebracio (le altere es le radio). Fortunatemente il ha un vocabulo alternative por denominar le osso cubito, que es ulna. Assi, on pote evitar le disagradabile ambiguitate de dicer que le cubito es le region ubi le radio e le cubito se articula con le humero, nam on pote dicer que illo es le region ubi le radio e le ulna se articula con le humero.

Interlingua ha multe synonymos, mesmo in le dominio anatomic (per exemplo, capite, testa), e formas variante (per exemplo, spinace, spinacia). Le lingua es ric e contine diverse nivellos e stratos, proque in illo conflue vocabulos ab latino classic, latino vulgar, latino medieval, linguas romance, e altere idiomas que ha generate parolas international. Illo es un composito con multiple ramificationes, que on non pote analysar per le solite lentes del interlinguistica traditional (le qual, regrettabilemente, se confunde sovente  con le esperantologia).